Kriza političkog upravljanja državom Bosnom i Hercegovinom traje svo vrijeme postdejtonskog političkog razvoja. Ova kriza se ispoljava u stalnim međustranačkim političkim neslaganjima. Ta neslaganja se ne javljaju u odnosima vladajuće skupine stranaka i skupine opozicionih stranaka kao što je to u svim državama parlamentarne demokratije. Politička neslaganja se ispoljavaju i zanavljaju unutar same skupine vladajućih stranaka. Zapravo radi se o neslaganjima koja se javljaju u odnosu prema razvoju države Bosne i Hercegovine kao cjeline.
Višenacionalna struktura kao povjesna odrednica Bosne i Hercegovine
Povjesni kontekst opstojnosti multietničkog bića države Bosne i Hercegovine
Od gubitka svoje srednjovjekovne državne samostalnosti 1463 godine Bosna je pod upravom Otomanskog carstva egzistirala četiri stoljeća.
U tom dobu Bosna je imala status ejaleta (provincije). Bila je zasebna teritorijalna i upravna cjelina na prostoru srednjovjekovne Bosne. U njoj se u tom vremenu mijenjala vjerska struktura stanovništva. U šesnaestom i sedamnaestom stoljeću znatan dio stanovništva je prešao na islam kao vjeroispovjest. Tako je Bosna i Hercegovina u vjerskoj strukturi imala: katolike, pravoslavce i muslimane. Kako je u istorijskom razvoju vjera postala kulturna osnova za oblikovanje etničkih skupina Bosna i Hercegovina je tokom svoje istorijske opstojnosti sačuvala svoju višereligijsku, višekulturnu i višeetničku strukturu. Postala je paradigma multietničkog društva na balkanskom i evropskom prostoru.
Odlukama Berlinskog kongresa 1878 godine, tadašnje velike sile su upravu nad Bosnom i Hercegovinom predale moćnom Austro-ugarskom carstvu. Na temelju odluka Berlinskog kongresa Bosna je dobila novi službeni naziv: Bosna i Hercegovina.
Kao razvijena srednjeevropska država Austrougarska u Bosni i Hercegovini svojim mjerama uvodi industrijalizaciju i tržišnu privredu. Poseban doprinos razvoju Bosne i Hercegovine Austrougarsko carstvo čini u oblasti izgradnje željezničke i putne infrastrukture. Tako se bosansko-hercegovačko tržište povezuje sa zemljama unutar Austrougarskog carstva. Značajan napredak se ostvaruje u oblasti obrazovanja, kulture i urbanizacije gradskih centara. Usljed izbijanja Prvog svjetskog rata 1914 godine svi procesi dotadašnjeg razvoja su zaustavljeni.
Nakon Prvog svjetskog rata Bosna i Hercegovina je od 1918 godine egzistirala u okviru Kraljevine Jugoslavije. U tom vremenu je Bosna i Hercegovina zbog podjele zemlje na devet banovina izgubila svoju zasebnost i teritorijalnu cjelovitost. Kad je došlo do sporazuma Cvetković-Maček 1939 godine Bosna i Hercegovina je bila podijeljena između velikosrpske i velikohrvatske političke elite. Zbog početka Drugog svjetskog rata sporazum Cvetković-Maček nije realizovan.
U vremenu Drugog svjetskog rata: 1941-1945 godina Bosna i Hercegovina je bila okupirana od njemačkih i talijanskih fašističkih snaga. Skoro cijeli prostor Bosne i Hercegovine bio je od Hitlerove Njemačke predat na upravu Nezavisnoj državi Hrvatskoj. U tom vremenu su nastale istorijske okolnosti u kojima su fašističke i nacionalističke snage htjele iskorijeniti narode u Bosni i Hercegovini. Nezavisna država Hrvatska je odvodila srpsko stanovništvo u logore smrti sa ciljem istrebljenja sa prostora Bosne i Hercegovine.
Četničke snage pod komandom Draže Mihailovića progonile su i masovno ubijali muslimansko i hrvatsko stanovništvo. U istoriji su zabilježeni masovni pokolji muslimanskog stanovništva u dolini rijeke Drine. Bosna i Hercegovina je djelovanjem izvanjskih snaga postala zemlja u kojoj se provodi bratoubilaštvo. Takvo istorijsko kretanje zaustavio je Narodnooslobodilački i antifašistički pokret naroda u Jugoslaviji i Bosni i Hercegovini na čelu sa Josipom Brozom Titom. Glavnina partizanskih snaga sa Vrhovnim štabom, svo vrijeme Drugog svjetskog rata bila je na prostoru Bosne i Hercegovine i vodila borbu za oslobođenje zemlje. Uz široko učešće narodnih masa u Antifašističkom i Narodnooslobodilačkom pokretu na prostoru Bosne i Hercegovine nastale su velike slobodne teritorije. Unutar antifašističkog pokreta kao civilizacijske tekovine cijelog svijeta razvijala se politička filozofija bratstva među narodima. U uslovima bratoubilaštva koje je nametnula fašistička okupacija, borba za slobodu vodila se pod parolom bratstva i jedinstva. Tako je antifašistički pokret postao okvir za pobjedu, Titove politike bratstva među narodima Bosne i Hercegovine i Jugoslavije. Antifašizam je bio i okvir za razvoj demokratskog potencijala naroda putem formiranja Narodnooslobodilačkih odbora na slobodnim teritorijama u selima i gradovima. Na mreži Narodnooslobodilačkih odbora formirano je i održano Prvo zasjedanje zemaljskog antifašističkog vijeća Bosne i Hercegovine 1943 godine u Mrkonjić Gradu. Tada je voljom vijećnika ZAVNOBIH-A koji su dolazili iz svih regija, svih socijalnih slojeva stanovništva i svih naroda Bosne i Hercegovine obnovljena državnost Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina je dobila status federalne državne jedinice ravnopravne Srbiji, Hrvatskoj, Sloveniji, Makedoniji i Crnoj Gori. Unutar demokratske federativne Jugoslavije Bosna i Hercegovina je odlukama Prvog zasjedanja ZAVNOBIHA postala zbratimljena zajednica njenih ravnopravnih građana i naroda. Bio je to epohalni istorijski događaj, jer je Bosna i Hercegovina dobila svoj državni identitet i subjektivitet. Time je Bosna i Hercegovina izašla iz vjekovne potčinjenosti. Istovremeno se oslobodila od pretenzija velikosrpskih i velikohrvatskih nacionalističkih snaga da međusobno podijele Bosnu i Hercegovinu, kako bi imale svoje velike nacionalne države.
Tokom socijalističkog razvoja u vremenu od 1945 do 1990 godine Bosna i Hercegovina je ostvarila napredak u socijalnom, ekonomskom i kulturnom razvoju. Taj razvoj se odvijao na osnovi politike bratstva i jedinstva i politike zajedništva među Srbima, Hrvatima i Bošnjacima. Jedinstvo uspostavljeno na osnovi zajedništva i tolerancije omogućilo je razvoj svakog naroda pojedinačno i svih zajedno. Tito je zbog uspjeha u socijalnom razvoju i razvoja zajedništva naroda u Bosni i Hercegovini, često isticao primjer Bosne i Hercegovine u ostvarivanju bratstva i jedinstva među narodima. U vremenu socijalizma Bosna i Hercegovina je imala preko 4 miliona stanovnika i milion zaposlenih građana u privredi i društvenim službama.
Prema popisu stanovništva iz 1991 godine Bosna i Hercegovina je imala 4.377.033 stanovnika. Strukturu stanovništva su činili: 31,3% Srbi, 43,71% Muslimani (Bošnjaci), 17,3% Hrvati i 7,7% Jugosloveni i Ostali.
Slom socijalizma u svijetu i istorijski zaokret u društvenom i političkom razvoju Bosne i Hercegovine
Kada je 1989 godine srušen Berlinski zid, srušio se i poredak blokovske podjele u svijetu. Ubrzo je nestao Varšavski pakt. Prestao je postojati Savez sovjetskih socijalističkih republika. Zemlje socijalizma su srušile jednopartijski sistem vladavine i započele svoju postsocijalističku tranziciju.
Početkom 90-ih godina urušio se socijalistički poredak i u jugoslovenskoj socijalističkoj federaciji. Jugoslovenske republike koje su činile federaciju započele su tokom 1989 i 1990 godine uvoditi višepartijski sistem.
Proces političke pluralizacije u Bosni i Hercegovini odvijao se u drugoj polovini 1990. godine. To je godina u kojoj su započela ratna dejstva na prostoru Hrvatske između pobunjenih Srba i Jugoslovenske narodne armije i vojnih i policijskih snaga Republike Hrvatske. Istovremeno je Miloševićev režim stvarao društveni ambijent nesigurnosti i straha zbog najavljenih pretenzija da svi Srbi žive u jednoj državi. To je uslovilo nepovoljne istorijske okolnosti u procesu formiranja političkih stranaka u Bosni i Hercegovini tokom 1990 godine. Narod (demos) je bio u strahu za mir, u strahu za budućnost Bosne i Hercegovine. Taj strah kao psihološki momenat postaće dominantna osnova za etničku homogenizaciju bosansko-hercegovačkih naroda: bošnjačkog, srpskog i hrvatskog. Na toj promijenjenoj društveno-istorijskoj okolnosti nastaju nove, po svojoj strukturi i karakteru etničke stranke.
U maju, junu i avgustu 1990 godine formirane su Stranka demokratske akcije, kao stranka bošnjačkog naroda, Srpska demokratska stranka, kao stranka srpskog naroda i Hrvatska demokratska zajednica kao stranka hrvatskog naroda.
Ove tri jednoetničke stranke dobile su apsolutnu pobjedu na prvim višestranačkim izborima u novembru 1990 godine. Zajedno su osvojile 84% mjesta u Parlamentu Bosne i Hercegovine jer su bile u koaliciji protiv dotadašnje socijalističke vlasti. U prvoj godini višestranačke vlasti nisu se mogle usaglasiti o državnopravnom statusu Bosne i Hercrgovine u procesu disolucije jugoslovenske socijalističke federacije. Srpska demokratska stranka je napustila Parlament BiH nakon izjašnjavanja građana na referendumu za nezavisnu i suverenu državu Bosnu i Hercegovinu 28. februara i 1. marta 1992. U aprilu mjesecu 1992 uslijedila je vojna opsada Sarajeva od JNA, Miloševićevog režima i Srpske demokratske stranke koja je, kao i rat trajala do Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995 godine.
Nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma iz 1995 uslijedila je izgradnja mira, obnova privrede i infrastrukture.
Etnički pluralizam prepreka za međustranački konsenzus u upravljanju državom
Na prvim višestranačkim postratnim izborima odražnim u septembru 1996 godine iznova su pobijedile tri etničke stranke HDZ BiH, SDA i SDS, osvojivši 86% mjesta u Parlamentu Bosne i Hercegovine.
Donošenje zakona i provođenje reformi nije imalo konsensus između vladajućih etničkih stranaka. Iako su etničke stranke na osam izbornih ciklusa šest puta osvajale većinsku izbornu volju građana u parlamentu Bosne i Hercegovine one nisu mogle izgraditi konsensus za glavne zakone u postdejtonskom periodu. Nepostojanje konsensusa između vladajućih parlamentarnih stranaka odmjenjivao je Visoki predstavnik međunarodne zajednice tako što je primjenom Bonskih ovlašenja donosio odluke kojim je proglašavao zakone i smjenjivao nosioce javnih funkcija koji su opstruirali provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma. Do 2009 godine Visoki predstavnik međunarodne zajednice donio je 800 odluka. Visoki predstavnik je također na privremenoj osnovi proglasio 145 zakona. Ovim zakonima su omogućene reforme. Među najznačajnijim reformama bile su one koje su omogućile uvođenje državne granične službe, jedinstvenih oružanih snaga, formiranje Uprave za indirektno oporezivanje, kao i suda Bosne i Hercegovine i Direkcije za evropske integracije. Važna reforma je izvedena i u dogradnjis i jačanju kapaciteta Vijeća ministara. Radi se o tome da je struktura Vijeća ministara sa tri ministarstva iz 1997 godine dograđivana na šest, a potom na devet ministarstava.
Donošenje zakona i provođenje reformi bilo je u zastoju sve od 2008 do 2015 godine. Od 2015. godine uslijedila je njemačko-britanska inicijativa o promjeni pristupa Evropske unije prema odvijanju procesa integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Njemačko-britanskom inicijativom je oblikovan nov pristup evropskom integracijskom procesu za Bosnu i Hercegovinu. Odustalo se od politike uslovljavanja u pitanjima za koja nije moguće postići konsensus među vladajućim etničkim strankama. Tako na primjer odloženo je donošenje Amandmana na Ustav Bosne i Hercegovine kojim se primjenjuje presuda Evropskog suda za ljudska prava u predmetu: “Sejdić-Finci”.
Inicirana je reformska agenda koja daje primat socijalno-ekonomskim pitanjima, zapošljavanju i podizanju standard građana. Ovaj novi pristup prihvatile su početkom 2015 i vladajuće i opozicione stranke. Ali kratko je trajalo vrijeme ujedinjenosti demokratskih snaga u izvođenju reformi. U drugoj polovini 2016 nastaju međustranački politički konflikti zbog odbijanja vladajućih ali i opozicionih stranaka u Republici srpskoj da se provede presuda Ustavnog suda Bosne i Hercegovine o neustavnosti 9. januara dana Republike Srpske. Zbog političkih međustranačkih sukoba proces izvođenja reformi u Bosni i Hercegovini početkom 2017 godine odmiče od reformske agende i napredovanja u ispunjavanju uslova Bosne i Hercegovine da tokom 2017 godine dobije status kandidata za članstvo u Evropsku uniji. Na dodatno usporavanje procesa reformi uticao je zahtjev Hrvatske demokratske zajednice za promjenu Ustava Bosne i Hercegovine uvođenjem federalne jedinice sa hrvatskom većinom. Došlo je i do sukoba članova Predsjedništva Bosne i Hercegovine u pitanju podnošenja zahtjeva Bosne i Hercegovine za reviziju presude Međunarodnog suda pravde iz 2007 godine u tužbi Bosne i Hercegovine protiv Srbije i Crne Gore za počinjeni zločin i genocid u Bosni i Hercegovini. Svi ovi politički konflikti dovode Bosnu i Hercegovinu u novu političku nestabilnost. Kad nastupi stanje političke nestabilnosti svi reformski procesi se zaustavljaju.
Kako prevladati dvije permanentne krize u post-dejtonskom političkom razvoju Bosne i Hercegovine?
U postdejtonskom periodu permanentno se zanavljaju dvije krize. Prva se odnosi na socijalno-ekonomsku krizu. Druga se odnosi na krizu političkog upravljanja.
Postdejtonsko vrijeme je istovremeno vrijeme u kome se odvija postsocijalistička tranzicija u kojoj je izvršena promjena svojinskih odnosa. Ranija preduzeća u društvenoj svojini su privatizirana. Izvedena privatizacija nije omogućila razvoj proizvodnje i očuvanje radnih mjesta za radnike. Desetine hiljada radnika iz predratnih proizvodnih preduzeća ostali su bez ekonomske osnove ljudske egzistencije. Žive u apsolutnom siromaštvu. Stvaranje nove tržišne privredne strukture putem osnivanja malih i srednjih preduzeća odvija se sporo. Političke elite se i ne bave privrednim razvojem. Nezaposlenost je u stalnom porastu. Bosna i Hercegovina ima 40% nezaposlenih stanovnika. 60% mladih koji završe obrazovanje je bez zaposlenja. Mladi ljudi rješenje pronalaze odlaskom iz Bosne i Hercegovine u razvijene evropske zemlje. Više od 30% stanovništva živi ispod granice siromaštva. Dvije trećine penzionera, a ova populacija je narasla skoro na 500.000, živi od penzija u iznosu od 350 KM. Postavlja se pitanje kako se stanje ekonomske nerazvijenosti može brže mijenjati?
Budući da je struktura političkog sistema složena i da ne postoji jedinstvena politika ekonomskog razvoja, izostaju makroekonomske mjere na nivou države. Budžeti entiteta, kao i kantona u Federaciji BiH su usmjereni na finansiranje administracije, socijalnu sferu i vraćanje dugova Međunarodnom monetarnom fondu.
Mogućnost preporoda u ekonomskom razvoju i zapošljavanju nalazi se u sferi lokalnog ekonomskog i infrastrukturnog razvoja. Liderstvo i poduzetnički duh opštinskih načelnika i gradonačelnika omogućili su preporod u razvoju većeg broja opština i gradova u Bosni i Hercegovini. U tome prednjače: Gračanica, Gradačac, Doboj, Goražde, Laktaši, Tešanj, Grude, Tuzla, Ljubuški, Derventa, Bijeljina i Brčko. Razvoj poduzetništva mladih ljudi dovodi do samozapošljavanja. Tome je pretpostavka i razvoj komunalne infrastrukture.
Kriza političkog upravljanja državom Bosnom i Hercegovinom traje svo vrijeme postdejtonskog političkog razvoja. Ova kriza se ispoljava u stalnim međustranačkim političkim neslaganjima. Ta neslaganja se ne javljaju u odnosima vladajuće skupine stranaka i skupine opozicionih stranaka kao što je to u svim državama parlamentarne demokratije. Politička neslaganja se ispoljavaju i zanavljaju unutar same skupine vladajućih stranaka. Zapravo radi se o neslaganjima koja se javljaju u odnosu prema razvoju države Bosne i Hercegovine kao cjeline. Sve do 2006. godine destrukciju prema razvoju države Bosne i Hercegovine ispoljavala je Srpska demokratska stranka. Taj destruktivni odnos prema radu institucija države Bosne i Hercegovine nakon 2006 godine nastavio je Savez nezavisnih socijaldemokrata Milorada Dodika kao vladajuća stranka u Republici Srpskoj. Razvija se politička filozofija po kojoj je entitet Republika Srpska u svemu primarna, a institucije države Bosne i Hercegovine se vrlo često zanemaruju i destruiraju.
Šta je korijen ovakvoj političkoj filozofiji vladajućih stranaka u Republici Srpskoj? Najprije to je političko – ustavno ustrojstvo Bosne i Hercegovine ustanovljeno Dejtonskim ustavom prema kome entiteti imaju široke ustavne nadležnosti, a institucije države BiH imaju sužene ustavne nadležnosti. Osim te ustavno-pravne ograničenosti za nadležnost institucija države Bosne i Hercegovine postoji i nastojanje da se očuva nasleđe Radovana Karadžića i njegove Srpske demokratske stranke. Bit te politike je odvajanje srpskog naroda od druga dva naroda u Bosni i Hercegovini. Prema toj politici entitet srpskog naroda zagovara secesiju od države Bosne i Hercegovine. Savez nezavisnih socijaldemokrata Milorada Dodika javno zagovara izvođenje secesije Republike Srpske od Bosne i Hercegovine u godinama koje dolaze.
Osim destruktivnog odnosa vladajućih stranaka u Republici Srpkoj prema državi Bosni i Hercegovini i funkcionisanju njenih institucija postoji, jedno u osnovi istorijsko ograničenje u strukturi političkog pluralizma. Radi se o nemoći etničkih stranaka da upostave konsensus o glavnim pitanjima razvoja države Bosne i Hercegovine u postdejtonskom periodu. Zapravo sve od prvih poslijeratnih parlamentarnih izbora 1996 godine dominantnu političku moć na izborima dobijaju etničke stranke. Tu moć nisu imale samo u period 2010-2014 kada su većinu u Parlamentu osvojile građanske multientičke stranke. Pobjedničke stranke u Parlamentu Bosne i Hercegovine ne uspijevaju uspostaviti vlast na demokratskom standardu, a to znači na javno proklamovanom političkom programu i sporazumu o koaliciji za formiranje parlamentarne većine. Umjesto političko-programskih koalicija formiraju se matematičke koalicije. Vlade formirane na osnovi partnerstva u podjeli udjela u vlasti nemaju političku moć da samostalno, na temelju političko-programske koalicije, predlažu i provode zakone. Parlamentarne većine koje se obrazuju na partnerstvu u podjeli resora u vršenju vlasti su uzrok političke nestabilnosti Bosne i Hercegovine. Za mnoga pitanja se ne uspijeva izgraditi konsensus. Zbog toga država Bosna i Hercegovina živi u permanentnoj krizi političkog upravljanja. Nepostojanje konsensusa između vladajućih stranaka o strateškim pitanjima razvoja društva i države Bosne i Hercegovine onemogućuje formiranje stabilne većine u Parlamentu BiH. Etničke stranke artikulišu interese na kolektivnoj osnovi. Prisvojile su sebi pravo da predstavljaju cijele narode. Zato je Parlament BiH postao arena sukobljavanja etničkih stranaka, a preko njih i etničkih kolektiviteta u Bosni i Hercegovini. Ove stranke su nosioci etno-politika čiju osnovu čine nepovjerenje prema drugoj naciji, etnička isključivost i nacionalizam što dovodi do parcijalnog zastupanja samo interesa svoje nacije. To blokira izgradnju konsensusa o opštem državnom interesu. Sve dok etničke stranke na parlamentarnim izborima osvajaju najveću moć one će ostati bez međusobnog konsensusa i upravljanje državom će biti nestabilno sa povremenim manjim ili većim krizama. U tim krizama po pravilu rastu međuetničke tenzije i međunacionalno nepovjerenje.
Izlazak iz zatvorenog kruga etnopolitika predpostavlja jačanje građanskih i multietničkih stranaka kako bi ove stranke zadobile više povjerenja na parlamentarnim izborima.
Jedan od načina slabljenja dominantnog uticaja etničkih stranaka vidi se u uvođenju modela široke koalicije za evropsku pravnu državu Bosnu i Hercegovinu. Radi se o modelu po kome bi široku koalciju u Parlamentu BiH činile sve stranke koje osvoje 10% i više povjerenja izbornog tijela.
Socijalna osnova za široku koaliciju za evropsku Bosnu i Hercegovinu ima svoju socijalnu osnovu u opredjeljenju 78% građana Bosne i Hercegovine da njihova država postane članica Evropske unije (Ovo je rezultat istraživanja javnog mnjenja u 2016 godini koje je provela Direkcija za evropske integracije). Društveno-istorijska osnova za ideju široke koalicije stranaka za evropsku pravnu državu Bosnu i Hercegovinu nalazi se kako u sveopštem konsensusu građana Bosne i Hercegovine tako i u volji članica Evropske unije da Bosna i Hercegovina ubrzano provodi reforme i ispunjava uslove za članstvo u Evropsku uniju jer ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju omogućuje preuzimanje evropske pravne stečevine i izgradnju pravne i demokratske države. Sa sticanjem članstva u Evropskoj uniji Bosna i Hercegovina će usvojiti evropske standard u ekonomiji, pravu, politici, kulturi. Građani će imati sigurnost i mogućnost ekonomskog napretka. Sadašnje etno-političko predstavljanje naroda biće tada zamijenjeno interesno-političkim predstavljanjem građana.
Stranačko ispoljavanje političkih interesa zasnovano na kolektivitetu neće biti na osnovu nacije. Subjekt ispoljavanja interesa postaće građani u njihovim lokalnim zajednicama i interesnim skupinama. Tada će se međunacionalni odnosi razvijati u povoljnom socijalnom i političkom ambijentu. Politička stabilnost i napredak u socijalnom razvoju pouzdan je okvir za očuvanje dobrih međuetničkih odnosa naroda u BiH.
Zaključak
Bosna i Hercegovina kao višenacionalno društvo i država svoj politički razvoj u postdejtonskom period zasniva na izgradnji mira i demokratskih institucija uz angažovanje vojnih mirovnih i civilnih snaga Međunarodne zajednice i Evropske unije.
Najvažniji zakoni koji su omogućili reforme i izvođenje projekta integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju, doneseni su na temelju privremenih odluka Visokog predstavnika Međunarodne zajednice koji je od 1997 di 2009 godine proglasio 145 zakona.
Zakoni koje je proglasio Visoki predstavnik Međunarodne zajednice odmijenili su nepostojanje konsensusa među vladajućim strankama u Parlamentu Bosne i Hercegovine. Najveću političku moć u Parlamentu Bosne i Hercegovine i entitetskim parlamentima imaju stranke formirane na jednoetničkoj osnovi. Osim što ne posjeduju moć za konsensus o razvoju države Bosne i Hercegovine one na osnovi svojih etno-politika stalno proizvode međusobne političke sukobe. Ti sukobi se prenose na građane i pripadnike etničkih skupina. Usljed toga se sporo razvijaju harmonizirani međunacionalni odnosi u duhu vjekovne međuetničke tolerancije među narodima Bosne i Hercegovine.
Etničke stranke po svom biću utiču na dezintegraciju bosanskohercegovačkog društva, što se potvrđuje teritorijalnim zaokruživanjem etničkih većina i stvaranjem obrasca kulturne zatvorenosti građana unutar svoje etničke skupine. Dvije škole pod jednim krovom su dio tog obrasca.
Prevladavanje posljedica etno-politika nacionalnih stranaka moguće je ubrzanjem integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju i to posredstvom angažovanja i uticaja specijalnog predstavnika Evropske unije i Visokog predstavnika Međunarodne zajednice.
Projekt ubrzanja integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju može dobiti novi poticaj od bosanskohercegovačkih demokratskih snaga ako se, pod uticajem Evropske unije, pristupi formiranju široke koalicije stranaka za evropsku pravnu državu Bosnu i Hercegovinu. U ovoj koalciji bi svoje mjesto imale sve stranke koje osvoje 10% i više izbornog povjerenja građana Bosne i Hercegovine.
Široka koalicija za evropsku pravnu državu Bosnu i Hercegovinu bi djelovala na cjelovitoj i jedinstvenoj reformskoj agenda koja bi Bosni i Hercegovini omogućila da po ubrzanoj aktivnosti ugradi evropsku pravnu stečevinu u svoje zakone. Ova reformska agenda bila bi zajednička za Parlament BiH i specijalnog predstavnika Evropske unije u Bosni i Hercegovini. Uz to bi se osigurala i pojačana medijacija institucija Evropske unije kako bi se reforme ubrzano o uspješno izvodile. Radi se o tome da bi svako dalje zaostojanje Bosne i Hercegovine u odvijanju integracije u Evropsku uniju moglo voditi novim konfliktima i etničkim podjelama unutar Bosne i Hercegovine. To bi vodilo i novim geopolitičkim uticajima na kretanja u Bosni i Hercegovini, a naročito uticaja Ruske federacije i Republike Turske.
